thật ra, kể từ hôm con người tìm ra lửa, thứ vật thể này đã mang trong mình bi kịch không bao giờ giải nổi, làm cháy lên cả những sự thật lẫn những lầm lẫn, cháy lên, và những trầm luân, những tin tức như thế vẫn không dịu lại khi lịch sử đã lùi về phía cũ, câu chuyện họ Dương ở làng tôi là thứ tin tức luôn làm cháy lên trong lòng người đời sau ngọn lửa muốn đốt cháy hết thảy những cung cấm huy hoàng cùng với những thuyết minh luôn che đậy mầm thối rữa của các triều đại, không phải chỉ người đi nhiều học rộng, mà ngay cả người không biết đọc sách là gì, buổi chiều hôm, gác cây cày vào hiên hè, sau một ngày làm lụng trên đồng làng, bữa ăn cuối của ngày có đông đủ vợ con, trong cuộc đoàn tụ rau cà không thể không chạnh lòng, một người cày ruộng ngày nào cũng đi lại trên con đường xuyên đồng làng không thể không nghĩ về cái chết của một người như thể một ví dụ tối đa về niềm thống khổ, họ Dương mất vào cuối thế kỷ mười tám, lai lịch của người nằm dưới ngôi mộ ở mé con đường ngang qua đồng làng tôi, nhưng cũng chỉ là thứ lai lịch truyền miệng, theo lời truyền, có lúc người làng tôi đã đọc thấy lai lịch ấy trên bia mộ của người nằm chết bên đường, chuyện có bia mộ hay không chẳng còn quan trọng, những trăm năm qua, trong lòng người làng tôi, ngôi mộ nằm ven con đường ngang qua đồng làng là của họ Dương người làng tôi, nhưng những lũ lụt trong các thế kỷ luôn làm xói mòn con đường ngang qua đồng làng, ngày nay xương cốt họ Dương có còn nằm ven con đường này hay không chẳng ai biết, mộ ông ấy là ở chỗ này này, ngày nay người ta chỉ áng chừng thế, xương cốt người chết [cũng chỉ còn trong ý nghĩ] dịch chuyển theo con đường ngang qua đồng làng theo ý nghĩ người làng, cuộc dịch chuyển từ thân xác sang khái niệm như thể đang đề xuất với trần gian một cách nghĩ khác về sự tồn tại của con người, họ Dương, người làng Lâm Thượng, làm lính cho chúa Nguyễn, ở kinh, khi Tây Sơn dấy binh thì biệt tích, trong hồ sơ gia phả làng tôi có một ghi chép ngắn về họ Dương, câu “khi Tây Sơn dấy binh thì biệt tích” chứng tỏ ghi chép chỉ được thực hiện khi nhà Tây Sơn không còn nữa [chứ làm sao người ta dám nói một lời như thế khi còn đương triều Tây Sơn] nhưng vì sao làm lính cho chúa Nguyễn ở kinh lại chết ở quê nhà, có thể là người làng tôi đã ngẫm nghĩ [rất nhiều] về cái chết của họ Dương sau khi tìm thấy ghi chép về con người ấy, có thể, vào lúc triều Nguyễn đã an định ở kinh đô Huế, vào một đêm mùa đông, ở Lâm Thượng, có người đọc sách nào đó ngồi ở trong nhà nghe mưa gió ngoài trời, giọt nước mái tranh, và giông sấm, trang sách hay là mưa đêm đang thu nhỏ thế gian lại vậy nhỉ, kẻ đọc sách bỗng đặt chân lên những ngả, nếu là dừng chân bên con suối trên rừng, thời loạn, tiếng con cá quẫy dưới dòng cũng khác trước, nhưng nếu là dừng chân bên xóm nhỏ, đã rất khuya, đèn nhà ai còn sáng vậy nhỉ, ghé vào, nghe tiếng chuyện trò, đang bàn luận về một triều đại đang hấp hối, đánh một giấc vì mệt, sáng ra thấy mình đang nằm bên nấm mồ ai đó, nhưng cây xương rồng đương trổ hoa trước dinh thự của ai vậy nhỉ, loài cây cỏ vô tri bỗng trở nên biểu tượng của cao sang [cũng giống như có một thời một vị quan triều mua một cây lộc vừng vốn là giống mọc hoang theo bờ sông suối người quê hái lá đọt làm rau, đến mấy nghìn đô la Mỹ] trước là dinh ngài thống binh của chúa Nguyễn, nhưng giờ là dinh của ngài đô thống của chúa Trịnh, kẻ này vốn là lính cũ nay chuyển sang làm lính mới, có tiếng đàn từ trong nhà vọng ra, rõ ràng người đang trò chuyện là đang mặc áo lính của họ Trịnh, kẻ đọc sách ngẫm nghĩ, rồi nhắm mắt cố quên đi cuộc bể dâu, nhưng bỗng nghe có tiếng gươm đao, mở mắt thấy làng xóm mình có chinh chiến, ơ hay, chính là người mặc áo lính chúa Trịnh kẻ đọc sách đã gặp ở kinh đã ngã chết trên con đường ngang qua đồng làng, ngã chết ở cái ngả ba oan khiên của lịch sử, bây giờ thì cả họ Nguyễn lẫn họ Trịnh đều là kẻ thù của Tây Sơn, biết rồi, kẻ hai lần mặc hai màu áo lính ở kinh đã chết ở quê nhà vì màu áo đang mặc là khác với màu áo của đám binh lính đang thắng cuộc, đi trốn lịch sử, nhưng trốn không được, biết rồi, đừng nghĩ ngợi nữa, người đọc sách tự nhủ, rồi tắt đèn, ngồi nghe mưa rơi.
giã 16PM 30.9.2017
