Marc Chagall/Nga-Pháp
vậy thì tôi là ai, một mảnh trần thế treo giữa một dọc dài định nghĩa, con người định nghĩa về mình, lịch sử cứ như thứ phép thử về cách định nghĩa về mình của con người, và vẫn cứ mờ mịt những chiều thu lá rụng tiếng cựa mình của những luân hồi, không thể kết thúc, và không thể không bắt đầu, có một lần bắt đầu, xa lắm, xa như trong giấc mơ không khúc cuối, chỉ mới là cái bóng của ý thức, nhưng người là sự đánh thức thời gian, cũng không phải đánh thức mà đứng lên từ lặng lẽ, những ý niệm lã tã rơi, từ hư vô tuông chảy những giọt tâm tư chưa có hình hài, và người cúi xuống, nhặt lên, và cất cao giọng nói, một cuộc trôi bắt đầu, cuộc trôi đến tận cùng cái tận cùng, thì chẳng phải hay sao, nếu người không cất cao giọng nói mãi mãi toàn thể là niềm câm lặng, bấy giờ là một sáng thu mà người chưa biết, có lá úa trên cây, buồn hay vui người cũng chưa biết, chỉ thấy có gì khác lạ ở trong dòng chảy của máu trong thân thề người, như trong những giấc mơ, đúng hơn là trong tiếng sơ khai của ý thức, người đã nhìn thấy vào những lúc ngồi ngắm con vượn già cõng con ngang qua ngõ hang động, hay những lúc nhìn thấy mặt trời dần xuống ngọn núi trước mặt, thì chẳng phải khi dùng hòn đá nhỏ kẽ lên hòn đá lớn những gì người nhìn thấy là lúc người đang mơ hay sao, nhìn những gì vừa kẽ lên vách đá người bắt đầu thấy run sợ trước cái toàn thể, bao la và sầm khuất, và, dường trong thanh quản người có tiếng hát, khúc ban sơ, hay là cuộc bắt đầu của viễn mộng, người cứ thấy niềm kinh sợ khuấy động mình, cứ muốn thò tay vào đêm tối tóm lấy những bí mật ẩn dấu trong tiếng cựa mình của đá hay trong dấu chân của những loài đã bị hủy diệt tự lúc chưa có giọng nói của người, và trong dòng trôi vô tận, bỗng một hôm người nhìn thấy cách trò chuyện với lũ thú và cây cối trên rừng, niên đại của những cuộc tình, lũ ngươi mãi mãi là bạn của ta, người hét lên, lũ voi bắt đầu lật lại những trang sử về loài gống mình đem đặt giữa ánh trăng nơi ngõ hang động, và lũ chim, hết thảy loài chim trong dòng sinh tồn của loài giống bay tụ tập về trước hang động của người, cuộc kể chuyện của chim bắt đầu từ đó, nhưng từ chốn trăng treo ngõ động con người đã đi quá xa sự mong ước của mình,
